Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 10 қыркүйектегі № 1005 Жарлығы.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2021 жылғы 13 қыркүйектегі № 659 Жарлығымен бекітілген Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 қыркүйектегі "Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарының 5-тармағына сәйкес ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы бекітілсін.

2. Осы Жарлыққа қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей есеп беретін және бағынатын мемлекеттік органдар мен өзге де ұйымдар осы Жарлықтан туындайтын шараларды қабылдасын.

4. Осы Жарлықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігіне жүктелсін.

5. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті Қ.Тоқаев

	
		
		
	
	

		

			

			
Атауы 
			
			

			
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржысын басқарудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы 
			
		
		

			

			
Әзірлеу үшін негіздеме 
			
			

			
Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму стратегиясы, Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі ұлттық даму жоспары, Мемлекет басшысының 2020 жылғы 1 қыркүйектегі "Жаңа жағдайдағы Қазақстан: іс-қимыл кезеңі" атты Қазақстан халқына Жолдауы, Мемлекет басшысының 2021 жылғы 1 қыркүйектегі "Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауы 
			
		
		

			

			
Тұжырымдаманы әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган 
			
			

			
Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі  
			
		
		

			

			
Тұжырымдаманы іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар, ұйымдар  
			
			

			
Орталық және жергілікті атқарушы органдар, квазимемлекеттік сектор субъектілері  
			
		
		

			

			
Іске асыру мерзімі 
			
			

			
2022 - 2030 жылдар 
			
		
	

2.1. Бюджет саласындағы қолданыстағы мемлекеттік реттеуді бағалау

Қазақстан тәуелсіздік алған кезден бастап бюджеттік реттеу жүйесін қалыптастыру мен жетілдірудің ұзақ жолынан өтті.

Бюджет саласында бірқатар маңызды, өзара байланысты және жақсы ойластырылған реформалар жүргізілді.

Бюджет жүйесі мен Ұлттық қордың қалыптасуы

Мұнайдан түсетін кірістерді жинақтау арқылы, сондай-ақ республикалық бюджеттің әлемдік шикізат нарықтарындағы ахуалға тәуелділігін азайту арқылы болашақ ұрпақ үшін қаржы ресурстарын жинау мақсатында 2000 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын (бұдан әрі - ҚРҰҚ) құру Қазақстанның бюджет жүйесінің маңызды реформасы болды. ҚРҰҚ елдегі макроэкономикалық тұрақтылықты қолдаудың маңызды құралына айналды.

ҚРҰҚ-ны кұру шикізат нарықтарындағы бағалар деңгейінің "шарықтауы" кезеңінде дағдарысқа қарсы ауқымды бағдарламаларды іске асыруға қаражат бөлу арқылы 2000-шы жылдардағы дағдарыстардың сыртқы күйзелістерін жеңілдетуге мүмкіндік берді.

Мұнайдан түсетін кірістердің негізгі көлемін бюджетке тіркелген трансфертпен үйлестіре отырып ҚРҰҚ-ға жіберудің мақсаты мұнай кірістері құбылмалылығының бюджетке ықпалын шектеу және бюджеттік тәртіпті арттыру болып табылады.

Мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлеріндегі бюджет процесі 2008 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Бюджет кодексімен (бұдан әрі - Бюджет кодексі) реттеледі.

ҚРҰҚ-ның қаражатын қалыптастыруды және пайдалануды қоса алғанда, бюджет саясатының бағыттары Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 26 маусымдағы № 590 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының жаңа бюджет саясатының тұжырымдамасында (бұдан әрі - Бюджет саясатының тұжырымдамасы) және Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 8 желтоқсандағы № 385 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының қаражатын қалыптастыру және пайдалану тұжырымдамасында (бұдан әрі - ҚРҰҚ тұжырымдамасы) айқындалған.

Бюджет саясатының тұжырымдамасы 2020 жылға дейінгі фискалдық саясатты қалыптастырудың пайымын, негізгі тәсілдерін және мемлекеттік қаржы саласындағы кешенді реформаларды қамтамасыз етуге бағытталған шараларды айқындайды. Бюджет саясатының тұжырымдамасында мемлекеттік бюджет тапшылығы мен борышына қатысты қағидалар да белгіленген.

Бұл фискалдық негіз ҚРҰҚ тұжырымдамасында жетілдірілді, онда бюджеттің мұнайға қатысты емес тапшылығына, үкіметтік борышқа және ҚРҰҚ активтерінің ең аз көлеміне қатысты қосымша қағидалар белгіленді, сондай-ақ ҚРҰҚ-дан республикалық бюджетке берілетін трансферттер жүйесі өзгертілді.

2017 жылдан бастап Бюджет кодексіне енгізілген толықтырулар ескеріле отырып, мұнайға қатысты емес тапшылық деңгейі үш жылдық республикалық бюджет туралы заңда бекітіледі.

Бүгінгі таңда Қазақстанның бюджет жүйесі бюджеттік қағидаларға негізделеді.

Бюджеттің тапшылығы мен мұнайға қатысты емес тапшылығын шектейтін, сондай-ақ мемлекеттік борыштың параметрлері мен ҚРҰҚ қаржы активтерінің төменгі шегін белгілейтін бюджеттік қағидалардың мақсаты мемлекеттік қаржының орнықтылығы үшін қажетұстап тұру болып табылады.

2018 - 2020 жылдары ҚРҰҚ-дан республикалық бюджетке берілетін кепілдендірілген трансферт, мұнайға қатысты емес тапшылық және борышты тұрақтандыру бойынша қағидаларға қатысты ҚРҰҚ тұжырымдамасына өзгерістер енгізілді.

Ұлттық қор активтерін үкіметтік борышқа қолдануды болғызбау мақсатында белгілі бір шектеулер енгізілді.

Республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепке сәйкес Ұлттық қордан республикалық бюджетке кепілдендірілген трансферттің мөлшері

2019 - 2021 жылдары 10,1 трлн теңгені құрады. 2021 жылдың қорытындылары бойынша үкіметтік борышқа қызмет керсетуге және оны өтеуге арналған шығыстар республикалық бюджет кірістерінің 17%-ын құрады.

Үкіметтік борыш пен мемлекет кепілдік берген борыштың лимиттерін айқындау мақсатында көлемін Үкіметпен келісу арқылы квазимемлекеттік сектордың сыртқы қарыз алуына шектеу белгіленетін болады. Бұл шектеу Бюджет кодексінде бекітілген.

2020 жылы Бюджет кодексінде ҚРҰҚ-дан кепілдендірілген трансферттің мөлшерін регламенттейтін бюджеттік қағида бекітілді. Қағидаға сәйкес кепілдік берілген трансферттің мөлшері мұнайдың белгіленген "кесімді" бағасы кезінде мұнай секторынан ҚРҰҚ-ға түсетін болжамды түсімдерден аспауға тиіс.

Қазақстанда ел экономикасына ықпал етуі мүмкін тәуекелдердің түрлерін Үкімет республикалық бюджетті жоспарлаудың негізі болып табылатын орта мерзімді кезеңге арналған Әлеуметтік-экономикалық даму болжамын (бұдан әрі - ӘЭДБ) әзірлеу кезінде қарайды.

2018 жылдан бастап ӘЭДБ құрамында мемлекеттік қаржы орнықтылығының бағалауы ұсынылады.

Халықаралық валюта қоры сарапшыларының пікірінше, ӘЭДБ-де тәуекелдер жиынтығының ашылғанына қарамастан, қолданыстағы модельдеу әдістері макроэкономикалық тәуекелдердің әсер ету тетіктерінің бір бағыттағы диапазонын талдаумен шектеліп, экономикадағы ұсыныс аспектісі бойынша құрылған. Нәтижесінде экономикалық күйзелістердің бюджеттік позицияларға ықпал ету дәрежелері толық бағаланбайды, бұл бюджеттік тәуекелдердің іске асырылуына әкеледі.

Сонымен қатар әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштері бес жылға болжамданады, ал бюджет параметрлері үш жылға жасалады. Қолданыстағы жүйеде 10 жылдан астам кезеңді қамтитын ұзақ мерзімді болжамдауларды әзірлеу жөніндегі талап бекітілмеген. Халықтың қартаюы, бала туудың артуы сияқты демографиялық көрсеткіштерге немесе климаттың өзгеруіне байланысты басқа елдерде байқалып отырған үрдіс Қазақстан үшін де өзекті, өйткені экономикалық өсуге, зейнетақымен қамсыздандыру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету бағдарламаларына, салық салуға және басқаларына әсер етеді, бұл да мемлекеттік бюджет параметрлерінен көрініс табады.

Елдің қолданыстағы болжамдау және жоспарлау жүйесін бюджеттік практиканың озық желісіне жақындату мақсатында халықаралық сарапшылар жеке құжат жариялауды ұсынады, ол Үкіметтің бюджеттік тәуекелдерді талдау мен басқару және мемлекеттік қаржының орнықтылығын бағалау жұмысын одан әрі жетілдіру жолындағы маңызды меже болмақ.

2022 жылғы 1 қаңтардан бастап қабылданған бюджет заңнамасының нормасы (Бюджет кодексінің 74-бабы 1-тармағының 1-1) тармақшасы) бюджеттік тәуекелдер мен мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді орнықтылығы туралы талдамалық есепті әзірлеу үшін негіз болады, оны Қазақстан Республикасының Үкіметі жоспарлы кезеңге арналған республикалық бюджет туралы заң жобасымен бір мезгілде Қазақстан Республикасының Парламентіне ұсынады.

Қазақстан үшін бюджеттік тәуекелдерді басқару және мемлекеттік қаржының ұзақ мерзімді орнықтылығын бағалау жүйесін енгізу бюджет процесінде қазіргі уақытта қолданылатын стратегиялық жоспарлауға маңызды толықтыру болып табылады. Бюджеттік тәуекелдерді ашу және ұзақ мерзімді орнықтылықты бағалау саяси шешімдер қабылдау кезінде шығасылар мен пайдалар теңгерімін айқындауға ықпал етіп, ұзақ мерзімді қысым нүктелерін түсінуді қамтамасыз етеді.

Бюджеттің кіріс базасын нығайту цифрлық технологияларды пайдалануды ескере отырып, салықтық және кедендік әкімшілендірудің сапасын арттыру бөлігінде қабылданатын шаралар есебінен жүзеге асырылады, оның нәтижесінде республикалық бюджет кірісіне жыл сайын шамамен 700-800 млрд теңге қосымша түсімдер қамтамасыз етіледі. Соңғы 3 жылда (2019-2021 жылдары) бюджет 2,3 трлн теңгеден астам (2019 жылы 916 млрд теңге, 2020 жылы 710 млрд теңге, 2021 жылы 683 млрд теңге) қосымша түсімдер алды.

2022 жылға арналған түсімдердің болжамында салықтық және кедендік әкімшілендіру шаралары және оларды цифрландыру есебінен 726 млрд теңге көлемінде қосымша түсімдер ескерілген, бұл көлеңкелі экономика деңгейін ЖІӨ-ге қатысты 2018 жылғы 27 %-дан 2020 жылы 20,2 %-ға дейін (2019 жылы 23,7 %) төмендетуге мүмкіндік берді.

Осы бағыттағы жұмыс 2022 жылы ақпараттық жүйелер кешенін білдіретін Тауарларды ұлттық қадағалап отыру жүйесінің толыққанды жұмыс істеуін ескере отырып, жалғастырылатын болады.

Бұдан басқа, халықаралық тәжірибені ескере отырып, бюджетті атқару жөніндегі уәкілетті орган тараптардың өзара келісуі бойынша салық органдарының ірі бизнес бухгалтериясымен қашықтықтан ақпараттық өзара іс-қимылына негізделген ірі бизнестің деңгейлес мониторингі бойынша жобаны бастады, бұл болашақта салықтық толық есепке жазулар мен айыппұлдарды алып тастайды.

Қолданыстағы трансферттік баға белгілеу туралы заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасының (бұдан әрі - ҚР) тауар биржалары туралы заңнамасына сәйкес биржалық тауарлармен тауар биржасында жасалған мәмілелер бойынша бақылау жүзеге асырылмайды.