1. Қазақстан Республикасында сот билiгi тұрақты судьялар, сондай-ақ заңда көзделген жағдайларда және тәртiппен қылмыстық сот iсiн жүргiзуге тартылған алқа заседательдерi арқылы соттарға ғана тиесiлi.
Отправить по почте
Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 25 желтоқсандағы № 132-II Конституциялық заңы
Осы Заңға өзгеріс енгізу қарастырылады - ҚР 05.07.2024 жылғы № 109-VIII Заңына сәйкес (өзгерту 01.01.2025 ж., 01.07.2025 ж., 01.01.2026 ж., 01.01.2027 жылдан бастап қолданысқа енгізіледі)
Редакция 01.11.2024 жылы берілген өзгерістер мен толықтырулармен
1-бөлiм. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап. Сот билiгi
1. Қазақстан Республикасында сот билiгi тұрақты судьялар, сондай-ақ заңда көзделген жағдайларда және тәртiппен қылмыстық сот iсiн жүргiзуге тартылған алқа заседательдерi арқылы соттарға ғана тиесiлi.
Қазақстан Республикасында сот төрелiгiн тек сот қана жүзеге асырады.
Соттың ерекше өкiлеттiгiн басқа органдарға берудi көздейтiн заң актiлерiн шығаруға тыйым салады.
Ешқандай өзге органдар мен тұлғалардың судья өкiлеттiгiн немесе сот билiгi функцияларын иеленуге құқығы жоқ.
Сот iсiн қарау тәртiбiмен қаралуға тиiс өтiнiштердi, арыздар мен шағымдарды басқа ешқандай органның, лауазымды немесе өзге де адамдардың қарауына немесе бақылауға алуына болмайды.
2. Сот билiгi Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауға, Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнiң, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуге қызмет етедi.
Әркiмге мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың, лауазымды және өзге де адамдардың Республиканың Конституциясында және заңдарында көзделген құқықтарға, бостандықтар мен заңды мүдделерге нұқсан келтiретiн немесе оларды шектейтiн кез келген заңсыз шешiмдерi мен iс-қимылдарынан сот арқылы қорғалуға кепiлдiк берiледi.
Ешкiмдi де оның iсiн заңның барлық талаптары мен әдiлеттiлiктi сақтай отырып құзыреттi, тәуелсiз және алаламайтын соттың қарау құқығынан айыруға болмайды.
Сот билiгi азаматтық, қылмыстық және заңда белгiленген өзге де сот iсiн жүргiзу нысандары арқылы жүзеге асырылады.
3. Судьялар сот төрелiгiн iске асыру кезiнде тәуелсiз және тек Конституция мен заңға ғана бағынады. Судьялардың мәртебесi мен тәуелсiздiгiне нұқсан келтiретiн заңдарды немесе өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдауға жол берiлмейдi.
3-тармақ өзгертілді ҚР 11.12.2006 жылғы № 199 Заңымен (25.12.2000 ж. редакцияны қараңыз)(өзгерту қолданысқа енгізіледі 01.01.2007 жылдан бастап )23.12.2006 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
Соттың сот төрелiгiн iске асыру жөнiндегi қызметiне қандай да бiр араласуға жол берiлмейдi және заңбойынша жауаптылыққа әкеп соғады. Судьялар нақты iстер бойынша есеп бермейдi. Сот iсiн жүргiзудiң белгiленген тәртiбiне қарамастан берiлген сот iстерi бойынша, сондай-ақ соттың құзыретiне кiрмейтiн мәселелер бойынша өтiнiштердi сот қараусыз қалдырады немесе тиiстi органдарға жiбередi.
Сотқа немесе судьяға құрметтемеушiлiк бiлдiру заңда белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады.
Сот актiлерi мен судьялардың өз өкiлеттiктерiн жүзеге асыру кезiндегi талаптарын барлық мемлекеттiк органдар мен олардың лауазымды адамдары, жеке және заңды тұлғалар орындауға мiндеттi. Сот актiлерi мен судьяның талаптарын орындамау заңмен белгiленген жауапкершiлiкке әкеп соғады.
2-бап. Мемлекеттiк билiктiң нышандары
1. Соттар ғимараттарына және сот отырысы залдарына Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Туы орнатылады және Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы орналастырылады.
1- тармақ өзгертілді ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (11.12.2006 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10(он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
2. Судьялар сот төрелiгiн судья мантиясын киiп жүзеге асырады, оның нысаны мен сипаттамасын Жоғарғы Соттың жалпы отырысы бекiтедi .
2- тармақ өзгертілді ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (11.12.2006 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10(он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
3-бап. Сот жүйесi
1. Қазақстан Республикасының сот жүйесiн Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты, Қазақстан Республикасының Конституциясына және осы Конституциялық заңға сәйкес құрылатын жергiлiктi және басқа соттар құрайды.
1- тармақ өзгертілді ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (11.12.2006 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10 (он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
Қандай да болмасын атаумен арнаулы және төтенше соттар құруға жол берiлмейдi.
2. Жергiлiктi соттарға мыналар жатады:
1) облыстық және оларға теңестiрiлген соттар (Республика астанасының қалалық соты, республикалық маңызы бар қалалардың қалалық соттары);
1-тармақша өзгертілді ҚР 11.12.2006 жылғы № 199 Заңымен (25.12.2000 ж. редакцияны қараңыз)(өзгерту қолданысқа енгізіледі 01.01.2007 жылдан бастап )23.12.2006 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды. 1- тармақша өзгертілді ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (11.12.2006 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10 (он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
2) аудандық және оларға теңестірілген соттар (қалалық сот, ауданаралық сот).
2- тармақша өзгертілді ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (11.12.2006 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10 (он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
3. Қазақстан Республикасында басқа соттар, оның ішінде мамандандырылған (әскери, қаржылық, экономикалық , әкiмшiлiк , кәмелетке толмағандардың iстерi жөнiндегi және басқа) соттар құрылуы мүмкін.
3-тармақ өзгертілді ҚР 11.12.2006 жылғы № 199 Заңымен (25.12.2000 ж. редакцияны қараңыз)(өзгерту қолданысқа енгізіледі 01.01.2007 жылдан бастап )23.12.2006 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды. 3- тармақ өзгертілді ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (11.12.2006 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10 (он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
3-1. Мамандандырылған соттарды облыстық немесе аудандық сот мәртебесімен Қазақстан Республикасының Президенті құрады.
3-бап 3-1-тармақпен толықтырылды ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10 (он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
4. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының, жергілікті және басқа соттардың Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк Елтаңбасы мен өзiнiң атауы бейнеленген мөрi болады.
4- тармақ өзгертілді ҚР 17.11.2008 жылғы № 80-IV Конституциялық заңымен (11.12.2006 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10 (он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)21.11.2008 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
5. Қазақстан Республикасының сот жүйесіне кірмейтін «Астана» халықаралық қаржы орталығы сотының ерекше мәртебесі болады.
3-бап 5-тармақпен толықтырылды ҚР 04.12.2015 жылғы № 437-V Конституциялық Заңына сәйкес (өзгерту қолданысқа енгізіледі 01.01.2016 жылдан бастап)
4-бап. Сот жүйесiнiң бiрлiгi
4-бап өзгертілді ҚР 04.12.2015 жылғы № 437-V Конституциялық Заңымен (31.07.2015 ж. редакцияны қараңыз) (өзгерту қолданысқа енгізіледі 01.01.2016 жылдан бастап)
Қазақстан Республикасы сот жүйесiнiң бiрлiгi:
1) Конституцияда , осы Конституциялық заңда, iс жүргiзу және өзге де заңдарда белгiленген, барлық соттар мен судьялар үшiн ортақ және бiрыңғай сот төрелiгi принциптерiмен;
2) сот билiгiн барлық соттар үшiн сот iсiн жүргiзудiң заңдарда белгiленген бiрыңғай нысандары арқылы жүзеге асырумен;
3) Қазақстан Республикасының барлық соттарының қолданыстағы құқықты қолдануымен;
4) заңдарда судьялардың бiрыңғай мәртебесiн баянды етумен;
5) заңды күшiне енген сот актiлерiн Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында орындаудың мiндеттiлiгiмен;
6) барлық соттарды тек қана Республикалық бюджет есебiнен қаржыландырумен қамтамасыз етiледi.
Осы бапта көзделген талаптар «Астана» халықаралық қаржы орталығының сотына қолданылмайды.
5-бап. Қазақстан Республикасындағы соттар қызметiнiң тәртiбiн және судьялардың мәртебесiн белгiлейтiн заңдар
Қазақстан Республикасындағы сот құрылысы мен судьялар мәртебесi, сондай-ақ сот төрелiгiн iске асыру тәртiбi Қазақстан Республикасының Конституциясымен , осы Конституциялық заңмен және басқа да заң актiлерiменбелгiленедi.
2-бөлiм. СОТ ЖҮЙЕСI
1-тарау. АУДАНДЫҚ ЖӘНЕ ОЛАРҒА ТЕҢЕСТIРIЛГЕН СОТТАР
6-бап. Аудандық және оларға теңестiрiлген соттарды құру
6-бап жаңа редакцияда ҚР 16.02.2012 жылғы № 559-IV Конституциялық заңымен (29.12.2010 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10(он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)25.02.2012 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
1. Аудандық және оларға теңестірілген соттарды (бұдан әрі – аудандық соттар) сот әкімшілігі саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) басшысының Жоғарғы Сот Төрағасымен және Жоғары Сот Кеңесімен келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті құрады, қайта ұйымдастырады, атауын өзгертеді және таратады.
1-тармақ өзгертілді ҚР 29.12.2010 жылғы № 370-IV Конституциялық заңымен (17.11.2008 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10(он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)14.01.2011 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды 1-тармақ жаңа редакцияда жазылды ҚР 27.03.2023 жылғы № 215-VII Конституциялық заңына сәйкес (30.12.2022 ж. редакцияны қараңыз) (өзгерту 08.04.2023 жылдан бастап қолданысқа енгізіледі)
Қазақстан Республикасының Президенті бірнеше әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiкте ауданаралық сот немесе бiр әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiкте бiрнеше аудандық сот құруы мүмкін.
2. Аудандық соттар үшiн судьялардың жалпы санын Жоғарғы Сот Төрағасының Жоғары Сот Кеңесімен келісілген ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi.
2-тармақ өзгертілді ҚР 29.12.2010 жылғы № 370-IV Конституциялық заңымен (17.11.2008 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10(он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)14.01.2011 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды.
3. Жоғарғы Сот Төрағасы уәкілетті органның ұсынуы негiзiнде Жоғары Сот Кеңесімен келісу бойынша әрбiр аудандық сот үшiн судьялардың санын белгiлейдi.
3-тармақ өзгертілді ҚР 29.12.2010 жылғы № 370-IV Конституциялық заңымен (17.11.2008 ж. редакцияны қараңыз)(алғашқы ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік 10(он) күн өткен соң қолданысқа енгізілуі тиіс)14.01.2011 жылғы „Егемен Қазақстан„ Республикалық газетінде жарияланды 3-тармақ жаңа редакцияда жазылды ҚР 30.12.2022 жылғы № 176-VII Конституциялық Заңына сәйкес (05.11.2022 ж. редакцияны қараңыз) (өзгерту 12.01.2023 жылдан бастап қолданысқа енгізіледі) 3-тармақ өзгертілді ҚР 27.03.2023 жылғы № 215-VII Конституциялық заңымен (30.12.2022 ж. редакцияны қараңыз) (өзгерту 08.04.2023 жылдан бастап қолданысқа енгізіледі)
7-бап. Аудандық соттың құрамы
1. Аудандық сот Конституцияда және осы Конституциялық заңда белгiленген тәртiппен тағайындалатын төрағадан және судьялардан тұрады.
