Қазақстан Республикасында машина жасауды дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған бағдарламаны бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 30 қыркүйектегі N 1002 Қаулысы
Редакция 31.12.2013 жылы берілген өзгерістер мен толықтырулармен
«Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында машина жасауды дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарлама (бұдан әрі - Бағдарлама) бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі мүдделі министрліктермен, облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкімдерімен бірлесіп, Бағдарламада көзделген іс-шаралардың тиісінше және уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін.
3. Жауапты орталық және жергілікті атқарушы органдар, ұлттық холдингтер, компаниялар және ұйымдар (келісім бойынша) «Салалық бағдарламаларды әзірлеу және мониторингілеу ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 18 наурыздағы № 218 қаулысымен бекітілген Салалық бағдарламаларды әзірлеу және мониторингілеу ережесіне сәйкес Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпарат берсін.
4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасының Индустрия және жаңа технологиялар министрі Ә.Ө. Исекешевке жүктелсін.
5. Мыналардың күші жойылды деп танылсын:
1) «Отандық машина жасауды дамыту жөніндегі шаралар кешенін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 29 қарашадағы № 1115 қаулысы;
2) «Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 20 шілдедегі № 1101 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістердің 18-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2009 ж., № 33, 317-құжат).
6. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.
Қазақстан Республикасының
Премьер-Министр К. Мәсімов
Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2010 жылғы 30 қыркүйектегі
№ 1002 қаулысымен
бекітілген
Қазақстан Республикасында машина жасауды дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған бағдарлама
1. Бағдарламаның паспорты
Атауы Қазақстан Республикасында машина жасауды
дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған
бағдарлама (бұдан әрі - Бағдарлама)
Әзірлеуге арналған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы
негіздеме 14 сәуірдегі № 302 қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан
Республикасын үдемелі
индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі
2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар
жоспарының 5-тармағы
Жауапты орындаушы Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа
технологиялар министрлігі
Мақсаты Қосылған құны жоғары түпкі өнім өндіруді
ұлғайту есебінен ішкі нарықтың қажеттілігін
барынша қанағаттандыру және экспортты кеңейту
Міндеттер 1. Технологиялық жаңғыртуды ынталандыру және
жаңа өндірістер құру
2. Ішкі нарықтың мүмкіндіктерін тиімді
пайдалану
3. Машина жасау өнімінің экспортын қолдау және
дамыту
4. Машина жасау саласын дамытуды қажетті
кадрлармен қамтамасыз ету
Іске асыру 2010 - 2014 жылдар
мерзімдері
Нысаналы 1. Машина жасаудағы жалпы қосылған құнды
индикаторлар нақты мәнде 2008 жылғы деңгейге қарағанда 70
%-ға ұлғайту.
2. Машина жасау саласындағы еңбек өнімділігін
нақты мәнде 2008 жылғы деңгейге қарағанда 2,3
есеге ұлғайту.
3. Сала ресурстарының жалпы көлеміндегі
отандық машина жасау өндірісі үлесінің 2008
жылғы деңгейге қарағанда 1,5 есеге өсуін
қамтамасыз ету.
Қаржыландыру Бағдарламаны қаржыландыру даму институттарының
және қаражаты, кәсіпорындардың өз қаражаты, отандықкөлемдері және шетелдік инвестициялар мен республикалық
бюджетте көзделетін қаражат шегінде жүзеге
асырылады. 2010 - 2014 жылдарға арналған
республикалық бюджет есебінен қаржыландырудың
қажетті көлемі 2 430,182 млн. теңгені құрайды.
Соның ішінде:
2010 жылы - 439,173 млн. теңге;
2011 жылы - 1 991, 009 млн. теңге;
2012 жылы - көзделіп отырған жоқ;
2013 - 2014 ж.ж. - 2013 - 2015 жылдарға
арналған республикалық бюджетті бекіту кезінде
көзделеді.
Машина жасау бүкіл әлемде ұлттық өнеркәсіптің технологиялық деңгейінің көрсеткіші ретінде қабылданады. Бұл сала жанама салаларды дамыту үшін мультипликативтік әсер береді, халықтың жұмыспен қамтылуын бірнеше рет ұлғайтады және сол арқылы тұтастай алғанда экономиканың бәсекеге қабілеттігін қамтамасыз етеді.
Ендеше, Қазақстан экономикасының өсуі машина жасаудың озық өсуімен қатар жүруі тиіс. Бұл өнеркәсіп кәсіпорындарындағы механикаландыру деңгейін арттыруға және республика экономикасы салаларындағы еңбек өнімділігін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасында машина жасауды дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламаны әзірлеу үшін негіздеме Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасын Үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын (бұдан әрі - ҮИИДМБ) іске асыру жөніндегі Іс-шаралар жоспарының 5-тармағы болып табылады.
Бағдарлама жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жоғары технологиялық және қазіргі заманғы жабдықпен жаңғыртуға, халықаралық стандарттың бәсекеге қабілетті өнімін шығару бойынша жаңа кәсіпорындар құруға, барлық жұмыс істеп тұрған отандық машина жасау кәсіпорындарының байланыстары мен кооперациясын дамытуға бағытталған.
саланы жүргізілген маркетингтік зерттеулер негізінде айқындалған бәсекеге қабілетті өнімді шығаруға бағытталған жаңа сапалық деңгейде қалпына келтіруді және дамытуды бастауға, оның өндіріс көлемін ұлғайтуға және тұрақты өткізу нарықтарын табуға арналған бағдарлама;
қайта жаңарту, жаңғырту, техникалық қайта жарақтандыру және өндірістің озық шетелдік технологиялары мен кәсіпорындарды басқару менеджментін енгізу есебінен жұмыс істеп тұрған машина жасау кәсіпорындарын жедел дамыту бағдарламасы;
машиналардың, технологиялар мен жабдықтардың жаңа түрлерін жасауға бағытталған барынша тиімді, ғылыми-техникалық және технологиялық әзірлемелерді игеру негізінде өнім сапасын тұрақты жетілдіру бағдарламасы ретінде қарастыру керек.
3. Ағымдағы ахуалды талдау
3.1 Саланың қазіргі заманғы жай-күйін бағалау
Қазіргі кезде Қазақстанда машина жасау экономикалық қызметтің мынадай түрлерін қамтиды: машиналар мен жабдықтардан басқа, дайын металл бұйымдары өндірісі; компьютерлерді, электрондық және оптикалық өнім өндірісі; электр жабдығы өндірісі; басқа санаттарға қосылмаған машиналар мен жабдықтар өндірісі; автокөлік құралдары, трейлерлер мен жартылай тіркемелер өндірісі; өзге де көлік құралдары өндірісі; машиналар мен жабдықтарды жөндеу және орнату.
2008 жылғы ішкі өндіріс көлемі 303 млрд. теңгені құрады. Экспорт көлемі - 154,5 млрд. теңге, ол өз кезегінде экспорттың жалпы көлемінің 2 % - ын құрайды.
2009 жылдың қорытындылары бойынша 282,5 млрд. теңге сомасына өнім өндірілген, бұл 2008 жылмен салыстырғанда (303 млрд. теңге) 6,8 %-ға төмендеген. Оның ішінде машиналар мен жабдықтар 115,5 млрд. теңгеге, электр жабдықтары 61,5 млрд. теңгеге, көлік құралдары 105,5 млрд. теңгеге өндірілген, алдыңғы жылмен салыстырғанда өндірілген машиналар мен жабдықтар көлемі құндық көріністе 9,8 %-ға, электр жабдығы - 13,4 %-ға төмендеп, ал көлік құралдары 1,4 %-ға ұлғайған.
1-кесте. Машина жасау өндірісінің құндық көлемінің серпіні
| № | Атауы | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 1 | Өнеркәсіп өнімінің көлемі, млрд. теңге | 5 253,0 | 6 509,9 | 7 815,9 | 10 196,2 | 8 925,2 |
| 2 | Машина жасау, млрд. теңге | 179 | 229 | 281 | 303 | 282,5 |
| 3 | Машиналар мен жабдықтар өндірісі, млрд. теңге | 53 | 67 | 98 | 128 | 115,5 |
| 4 | Электр жабдығы, электронды және оптикалық жабдық өндірісі, млрд. теңге | 42 | 54 | 66 | 71 | 61,5 |
| 5 | Көлік құралдары мен жабдығы өндірісі, млрд. теңге | 80 | 108 | 117 | 104 | 105,5 |
| 6 | Өнеркәсіптік өнім көлеміндегі машина жасау үлесі, % | 3,4 | 3,5 | 3,6 | 3,0 | 3,2 |
Машина жасау секторы 2008 жылға дейін барынша жоғары қарқынмен өсті, 2008 жылы басқалармен салыстырғанда дағдарысқа орай көп зардап шекті. Бұл бірінші кезекте машина жасау өніміне сұраныстың инвестициялық сипатымен байланысты. Соңғы жылдары машина жасау өніміне сұраныс өсімінің өзекті драйвері мұнай-газ саласына инвестициялардың өсуі және құрылысты ауқымды дамыту болды. Дағдарыс басталғалы бері тұтынушы сала компаниялары бірінші кезекте операциялық қызметтің тиімділігін сақтай отырып, өндірісті ұлғайтуға және жаңғыртуға ауқымды инвестициялардан бас тартты. Оның үстіне қаржы саласындағы дағдарыс халыққа арналған кредиттік ресурстардың қол жетімділігін төмендетуге әкелді, бұл да сұраныстың, мысалы автоөнеркәсіп өніміне сұраныстың азаюына әкелді.
Қазақстанның өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлеміндегі машина жасау өнімінің үлесі 1990 жылғы 15,9 %-дан 2008 жылы 3,0 %-ға дейін төмендеді, ал 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда ол өсіп, 3,2,%-ды құрады (1-кесте).
Өңдеуші өнеркәсіптегі машина жасау саласының үлесі 9,5 %-ды құрайды. Өнеркәсіп кәсіпорындарының жалпы көлемінде машина жасау өнімін өндірушілері тек 6 %-ды құрайды.
2-кесте. Машина жасау кәсіпорындарындағы негізгі қызмет персоналының саны
| Көрсеткіш атауы | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
| Персонал саны, мың адам | 80,0 | 81,0 | 84,3 | 85,6 | 79,8 |
| Алдыңғы жылға қарағанда % -бен | 110,3 | 101,3 | 104,1 | 101,5 | 93,2 |
2-кесте деректері машина жасау саласынан білікті кадрлар кетуінің елеулі болғанын көрсетеді. 2009 жылы Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша бұл салада 79,8 мың адам жұмыс істеген, 2008 жылғы деңгеймен салыстырғанда 93,2 %-ды құрады.
Машина жасау саласы үшін кадрларды даярлау Ақтөбе, Атырау, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай, Маңғыстау, Павлодар облыстарында 5 мамандық бойынша 19 техникалық және кәсіптік білім беру (бұдан әрі - ТжКБ) орындарында (8 біліктілік бойынша) және 18 жоғары оқу орнында (050712 - Машина жасау мамандығы бойынша) жүргізіледі.
Бүгінгі күні машина жасау саласының инвестициялық жобаларын іске асыру бойынша кадрларға деген қажеттілік осы Бағдарламаның 1-қосымшасына сәйкес 6 299 адамды құрайды. Машина жасау кәсіпорындары жұмысының негізгі көрсеткіштері 3-кестеде келтіріледі.
3-кесте. Машина жасау кәсіпорындары жұмысының негізгі көрсеткіштері
| Көрсеткіш атауы | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
| Өнеркәсіп кәсіпорындары мен өндірістер саны - барлығы | 1583 | 1566 | 1589 | 1504 | 1409 |
| оның ішінде: |
|
|
|
|
|
| «Өнеркәсіп» қызметінің негізгі түрімен | 861 | 854 | 860 | 883 | 856 |
| Өнеркәсіп өндірісінің көлемі, млн. теңге | 179491 | 228732 | 281243 | 302771 | 282497 |
4-кесте. Машина жасау өндірісінің нақты көлемі индексінің серпіні
| Көрсеткіш атауы | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 |
| Өнеркәсіп өнімінің нақты көлем индексі, алдыңғы жылға %-бен | 104,8 | 107,2 | 105,0 | 102,1 | 101,7 |
| Машина жасау өнімінің нақты көлем индексі, алдыңғы жылға %-бен | 124,7 | 119,4 | 114,6 | 92,6 | 85,7 |
Машина жасау өнімі өндірісінің нақты көлем индексін талдау бірте-бірте төмендеу серпінін көрсетіп отыр (4-кесте). 2009 жылы нақты көлем индексі 85,7 %-ды құрады.
5-кесте. Машина жасау өнімінің импорты мен экспорты
| 2007 ж. | 2008 ж. | 2009 ж. |
| Импорт | Экспорт | Импорт | Экспорт | Импорт | Экспорт |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| Барлығы, млрд. теңге, оның ішінде: | 4012,7 | 5852,4 | 4558,0 | 8563,4 | 4190,3 | 6371,4 |
| ТМД елдері | 1788,4 | 976,1 | 2104,9 | 1332,7 | 1780,0 | 1001,7 |
| әлемнің басқа да елдері | 2224,2 | 4876,3 | 2453,2 | 7230,7 | 2410,3 | 5371,2 |
| оның ішінде: |
|
|
|
|
|
|
| Машиналар, жабдық және механизмдер, электр техникалық жабдық | 1078,9 | 42,9 | 1209,3 | 55,0 | 1140,0 | 40,3 |
| ТМД елдері | 245,5 | 34,3 | 287,4 | 40,6 | 233,8 | 25,6 |
| әлемнің басқа да елдері | 833,4 | 8,6 | 921,9 | 14,4 | 906,1 | 14,8 |
| Жер үсті, әуе және су көлігі құралдары | 698,5 | 69,9 | 551,5 | 96,5 | 421,9 | 16,2 |
| ТМД елдері | 199,9 | 16,1 | 182,5 | 26,0 | 125,1 | 5,3 |
| әлемнің басқа да елдері | 498,6 | 53,8 | 369,0 | 70,5 | 296,8 | 10,9 |
| Оптикалық, өлшем, бақылау, аспаптары мен аппараттары | 91,7 | 2,2 | 100,8 | 3,0 | 93,8 | 2,5 |
| ТМД елдері | 17,4 | 0,7 | 18,2 | 1,3 | 15,9 | 0,9 |
| әлемнің басқа да елдері | 74,3 | 1,5 | 82,6 | 1,8 | 77,9 | 1,6 |
| Машина жасауда аталғандардың барлығы: | 1869,2 | 115,0 | 1861,6 | 154,5 | 1655,7 | 59,0 |
| ТМД елдері | 462,8 | 51,1 | 488,2 | 67,9 | 374,9 | 31,7 |
| әлемнің басқа да елдері | 1406,3 | 63,8 | 1373,5 | 86,6 | 1280,8 | 27,2 |
Қазақстандағы машина жасау өніміне деген қазіргі сұраныс импорт есебінен толықтай қанағаттандырылады, ол ішкі өндіріс пен импорттан 5 еседен астамға артық: 2009 жылы импорт көлемі 1655,7 млрд. теңгені (5-кесте), ал ішкі өндіріс 282,5 млрд. теңгені құрады.
Қазақстанның негізгі сауда әріптесі Ресей болып табылады - оның үлесі машина жасау өнімі импортында 19 %-ды және экспортта 31 %-ды құрайды. Ресейден басқа машина жасау өнімінің негізгі импорттаушылары: Германия (11 %), Қытай (11 %), АҚШ (10 %) және Жапония (6 %) болып табылады. Қазақстаннан машина жасау өнімі экспортының негізгі бағыттары Ресейден кейін: Ұлыбритания (экспоттың 15 %-ы), Түркия (13 %), Германия (7 %) және Швейцария (6 %) болып табылады.
